Sytuację tę regulują przepisy zawarte w art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (o której mowa na wstępie artykułu).
Omawiając jednak sposób uregulowania stanu prawnego do lokalu mieszkalnego typu lokatorskiego, należy wiedzieć, że: spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego może należeć do członka Spółdzielni (w całości) bądź małżonków (jeżeli prawo to zostało ustanowione na rzecz małżonków tj. w czasie trwania ich małżeństwa).
Jeżeli spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego przysługuje małżonkom, to w przypadku zgonu jednego z nich, prawo do lokalu nie wygasa, lecz przypada drugiemu małżonkowi, pod warunkiem spełnienia warunków określonych w art. 14 ust. 1 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych (wyjaśnienie sposobu uregulowania stanu prawnego do lokalu zawarte jest w art. mieszkanie lokatorskie po śmierci małżonka, będącego członkiem Spółdzielni)
Jeżeli jednak następuje zgon członka Spółdzielni lub obojga małżonków, spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego wygasa. Wygaśnięcie prawa następuje z chwilą ustania członkostwa (tj. ze skutkiem od dnia śmierci członka lub z chwilą ustania członkostwa obojga małżonków).
W wypadku wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, roszczenie o przyjęcie do Spółdzielni i zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego przysługują zamieszkałym razem z byłym członkiem: małżonkowi, dzieciom i innym osobom bliskim, a dla zachowania powyższych roszczeń, konieczne jest złożenie w terminie jednego roku deklaracji członkowskiej (art. 15 ust. 2 i 4 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych).
Osoba wywodząca swe prawa od zmarłego członka Spółdzielni (czyli osoba bliska, która wspólnie zamieszkiwała z członkiem i prowadziła z nim wspólne gospodarstwo domowe), winna wnieść do Sądu Rejonowego wniosek o stwierdzenie nabycia praw do spadku po zmarłym członku (lub obojgu zmarłych małżonkach).
Sąd w postępowaniu sądowym ustali krąg spadkobierców którzy będą mieli prawo do spadku po zmarłym (zmarłych), w tym prawo do dziedziczenia wkładu mieszkaniowego (spadkobiercami wkładu mogą być osoby, które nie zamieszkiwały wspólnie ze zmarłym):
- Jeżeli spadkobierca jest jeden, winien zgłosić się do Spółdzielni z prawomocnym postanowieniem Sądu stwierdzającym nabycie praw do spadku po zmarłym, celem złożenia deklaracji przystąpienia do Spółdzielni.
- Jeżeli spadkobierców jest kilku, osoba wywodząca roszczenie o przyjęcie do Spółdzielni, winna zgłosić się do Spółdzielni, celem złożenia deklaracji przystąpienia do Spółdzielni z prawomocnym postanowieniem sądu stwierdzającym krąg spadkobierców oraz zrzeczeniami pozostałych spadkobierców z przysługujących im części spadku (wkładu mieszkaniowego). Oświadczenie spadkobierców o zrzeczeniu się z przysługujących im części wkładu mieszkaniowego na rzecz osoby ubiegającej się o członkostwo w Sp-ni i ustanowienie prawa do lokalu, winno być złożone w obecności notariusza (który stwierdzi wiarygodność złożonych podpisów), a darowizny te, należy zgłosić do właściwego Urzędu Skarbowego. Jeżeli natomiast spadkobiercy nie zamierzają zrzekać się z przysługujących im części wkładu mieszkaniowego na rzecz osoby mającej roszczenie o przyjęcie do Spółdzielni, osoba ta obowiązana jest wpłacić tę część wkładu mieszkaniowego (spadkobiercy zażądają bowiem od Spółdzielni zwrotu przysługujących im na podstawie postanowienia sądu części wkładu mieszkaniowego, a Spółdzielnia dokona tej wypłaty po wniesieniu tej części wkładu przez osobę ubiegającą się o członkostwo i prawo do lokalu mieszkalnego).
Reasumując:
Osoba bliska (małżonek, któremu nie przysługiwało wspólnie z członkiem Sp-ni prawo do lokalu, dzieci, wnuki lub inne osoby), wspólnie zamieszkująca i prowadząca gospodarstwo domowe z członkiem Sp-ni przed jego śmiercią, posiada roszczenie o przyjęcie do Spółdzielni i ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. Osoba ta winna jednak wykazać, że dysponuje wkładem mieszkaniowym po zmarłym członku (lub małżonkach), a zatem winna przedstawić postanowienie sądu stwierdzające nabycie w całości praw do spadku, zrzeczenia pozostałych spadkobierców lub uregulować wkład mieszkaniowy (bądź część z której spadkobiercy nie zrzekli się).
Pamiętać należy, że nieuregulowanie stanu prawnego do lokalu mieszkalnego typu lokatorskiego po zmarłym (zmarłych) i zajmowanie lokalu mieszkalnego bez tytułu prawnego, może spowodować żądanie przez Spółdzielnię opróżnienia i przekazania tego lokalu do dyspozycji Spółdzielni i wdrożenie postępowania sądowego zmierzającego do uzyskania wyroku eksmisyjnego.